ΔΕΗΣΙΣ

Α. ΔΙΑΔΡΑΣΤΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ

     Στο διαδραστικό κείμενο μπορείτε να δείτε τη σημασία των άγνωστων λέξεων καθώς και

•  Βιογραφικό σημείωμα για τον ποιητή Κ.Π. Καβάφη
• Ηχογραφημένη ανάγνωση του ποιήματος
• Το διήγημα 'Τ΄αγνάντεμα" του Αλ. Παπαδιαμάντη

     Το διαδραστικό κείμενο του σχολικού εγχειριδίου μπορείτε να το βρείτε  πατώντας ΕΔΩ

Β.ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

     1. "Απιστία"

     (Κ.Π. Καβάφη)

Σαν πάντρευαν την Θέτιδα με τον Πηλέα
σηκώθηκε ο Aπόλλων στο λαμπρό τραπέζι
του γάμου, και μακάρισε τους νεονύμφους
για τον βλαστό που θάβγαινε απ’ την ένωσί των.
Είπε· Ποτέ αυτόν αρρώστια δεν θαγγίξει
και θάχει μακρυνή ζωή.— Aυτά σαν είπε,
η Θέτις χάρηκε πολύ, γιατί τα λόγια
του Aπόλλωνος που γνώριζε από προφητείες
την φάνηκαν εγγύησις για το παιδί της.
Κι όταν μεγάλωνεν ο Aχιλλεύς, και ήταν
της Θεσσαλίας έπαινος η εμορφιά του,
η Θέτις του θεού τα λόγια ενθυμούνταν.
Aλλά μια μέρα ήλθαν γέροι με ειδήσεις,
κ’ είπαν τον σκοτωμό του Aχιλλέως στην Τροία.
Κ’ η Θέτις ξέσχιζε τα πορφυρά της ρούχα,
κ’ έβγαζεν από πάνω της και ξεπετούσε
στο χώμα τα βραχιόλια και τα δαχτυλίδια.
Και μες στον οδυρμό της τα παληά θυμήθη·
και ρώτησε τι έκαμνε ο σοφός Aπόλλων,
πού γύριζεν ο ποιητής που στα τραπέζια
έξοχα ομιλεί, πού γύριζε ο προφήτης
όταν τον υιό της σκότωναν στα πρώτα νειάτα.
Κ’ οι γέροι την απήντησαν πως ο Aπόλλων
αυτός ο ίδιος εκατέβηκε στην Τροία,
και με τους Τρώας σκότωσε τον Aχιλλέα.

2. "Η αρρώστια του Κλείτου"
(Κ.Π. Καβάφη)

Ο Κλείτος, ένα συμπαθητικό παιδί, περίπου είκοσι τριώ ετών — με αρίστην αγωγή, με σπάνια ελληνομάθεια — είν’ άρρωστος βαρειά. Τον ηύρε ο πυρετός που φέτος θέρισε στην Aλεξάνδρεια. ... Είν’ άρρωστος βαρειά, και τρέμουν οι γονείς του. Και μια γρηά υπηρέτρια που τον μεγάλωσε, τρέμει κι’ αυτή για την ζωή του Κλείτου. Μες στην δεινήν ανησυχία της στον νου της έρχεται ένα είδωλο που λάτρευε μικρή, πριν μπει αυτού, υπηρέτρια, σε σπίτι Χριστιανών επιφανών, και χριστιανέψει. Παίρνει κρυφά κάτι πλακούντια, και κρασί, και μέλι. Τα πάει στο είδωλο μπροστά. Όσα θυμάται μέλη της ικεσίας ψάλλει· άκρες, μέσες. Η κουτή δεν νοιώθει που τον μαύρον δαίμονα λίγο τον μέλει αν γιάνει ή αν δεν γιάνει ένας Χριστιανός.

3. "Το παιδάκι της μαμάς του"
(Φερνάντο Πεσσόα)

Το κείμενο μαζί με άλλα αποσπάσματα μπορείτε να βρείτε πατώντας ΕΔΩ και πηγαίνοντας στη σελίδα 25. 

Γ. ΘΕΟΤΟΚΟΝΥΜΙΑ

ΤΑ ΕΠΙΘΕΤΑ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ 

Το όνομα της Παναγίας συνοδεύεται από ένα πλήθος επιθέτων και προσωνυμιών που της έχουν αποδοθεί. Ξεπερνούν τα 1500 επίθετα που έχουν αποδοθεί στη  μητέρα του Χριστού. Ο κάθε ερευνητής όλο και νομίζει ότι ολοκλήρωσε τον κατάλογο και όλο και κάποιο νέο προκύπτει. Η επωνυμία Παναγία (προσωνυμία από τον 3ο αιώνα, ως η αγιότερη από όλους τους αγίους), έχει καθιερωθεί ως η πιο συνηθισμένη επίκληση της Θεοτόκου. Η αγάπη, η γόνιμη σκέψη και η επινοητικότητα του ελληνικού λαού, γεννά συνεχώς και νέα επίθετα  για την Παναγία, που μπορούν να χωριστούν σε πολλές κατηγορίες. Παρακάτω παραθέτουμε τις πιο χαρακτηριστικές:

1. Από την παράσταση της Παναγίας στην εικόνα: Τέτοια επίθετα είναι η Βρεφοκρατούσα, η Γλυκοφιλούσα, η Πλατυτέρα των Ουρανών, η Οδηγήτρια.

 2. Από τον τόπο της: Έτσι υπάρχει η Παναγία η Αθηνιώτισσα, η Καστριώτισσα, η Σπηλιανή, η Μεγαλοσπηλιώτισσα, η Θαλασσινή, η Σουμελιώτισσα, κ.λπ.

3.  Από την τεχνοτροπία του ναού της: Τέτοια επίθετα είναι  η Μολυβδοσκέπαστη, η Πελεκητή, η Μαρμαριώτισσα.

4.  Από τα θαύματα της Παναγίας:  Ελεούσα, Παρηγορήτρια ή Παρηγορήτισσα,  Φανερωμένη, Μυροβλύτισσα

5.  Αυτά που της έδωσαν οι υμνογράφοι της Εκκλησίας.Κυρίως προέρχονται από τον Ακάθιστο Ύμνο: Αμόλυντος, Υψηλοτέρα, Σκέπη, Παράκλησις, Επίσκεψις, Κεχαριτωμένη κ.λπ.

Όλα τα παραπάνω αποτυπώνονται ποιητικά στο παρακάτω απόσπασμα από τη "Φλογέρα του Βασιλιά" του μεγάλου μας ποιητή Κωστή Παλαμά:

"....Κι’ απ’ όσα από τους τόπους σου κι’ από τα θάματά σου

κι’ απ’ όσα από τις χάρες σου πήρες ονόματα, όλα

σαν του μετώπου σου τη δόξα αχτιδοσταλασμένα,

μπάλσαμα σαν την όψη σου, βαθιά σαν τα πηγάδια

του ελέους και των οιχτιρμών, που είναι τα δυο σου μάτια,

παίρνω κι’ εγώ, ειν’ αρίφνητα και σου τα ξαναφέρνω,

σαν γκόρφια και σαν τάματα φλωροκαπνίζοντάς τα

κι’ αρχοντικά σμαλτώνοντας με τ’ άξια της ψυχής μου

και με της πίστης μου τ’ αγνά, Παντάνασσα, Ελεούσα,

Γλυκοφιλούσα, Ακάθιστη, Γιάτρισσα, Πονολύτρα,

Παραμυθιά, Περίβλεφτη, Πανάχραντη, Οδηγήτρα,

Αντιφωνήτρα, Τριχέρουσα, Βαγγελίστρα, Λαύρα,

Γοργοεπίκοη, Αθηναία, Ρωμαία, Φανερωμένη,

Πύργε χρυσοπλοκώτατε, λιοσταλασμένε Θρόνε!

Το ουράνιο τόξο ζώνη σου. Πιο διάπλατη, πιο πλούσια,

πλημμύρισες τον ουρανό, σημάδι εσύ πιο μέγα.

Φορείς τον ήλιο φόρεμα, σκαμνί σου το φεγγάρι

για ν’ ακουμπάς τα πόδια σου, και γύρο στα μαλλιά σου

στεφάνι δωδεκάστερο. Και δέρνουν τα πλευρά σου

φτερούγια σαν του σταυραϊτού, με κείνα για να τρέχεις

απ’ της παράδεισος το φως, στης κόλασης τη νύχτα".

Περισσότερα μπορείτε να βρείτε πατώντας ΕΔΩ και ΕΔΩ.

Δ. ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΣΚΛΗΡΗ ΖΩΗ ΤΩΝ ΝΑΥΤΙΚΩΝ

1.Θαλασσάκι μου

Θάλασσα, θάλασσα τους
θαλασσινούς θαλασσάκι μου
μη τους θαλασσοδέρνεις,
θαλασσώνουμε για σένα
ξημερώνουμαι.

Ροδόσταμο, ροδόσταμο να γίνεσαι
ωχ κι αμάν αμάν,
τη ρότα τους να ραίνεις
θαλασσάκι μου και φέρε
το πουλάκι μου.

Θάλασσα κι αλμυρό νερό
να σε ξεχάσω δεν μπορώ.
Να σε ξεχάσω δεν μπορώ
θάλασσα κι αλμυρό νερό.

Θάλασσα, θάλασσα που τον
έπνιξες ωχ κι αμάν αμάν
της κοπελιάς τον άντρα,
θαλασσάκι μου και φέρε
το πουλάκι μου.

Κι η κοπελιά κι η κοπελιά
είναι μικρή θαλασσάκι μου
και δεν της παν τα μαύρα
θαλασσάκι μου και φέρε
το πουλάκι μου.

Θάλασσα κι αλμυρό νερό
να σε ξεχάσω δεν μπορώ.
Να σε ξεχάσω δεν μπορώ
θάλασσα κι αλμυρό νερό.

2. Πούσι

(Νίκου Καββαδία)

Ἔπεσε τὸ πούσι ἀποβραδὶς
-τὸ καραβοφάναρο χαμένο-
κ᾿ ἔφτασες χωρὶς νὰ σὲ προσμένω
μὲς στὴν τιμονιέρα νὰ μὲ δεῖς.

Κάτασπρα φορᾶς κ᾿ ἔχεις βραχεῖ,
πλέκω σαλαμάστρα τὰ μαλλιά σου.
Κάτου στὰ νερὰ τοῦ Port Pegassu
βρέχει πάντα τέτοιαν ἐποχή.

Μᾶς παραμονεύει ὁ θερμαστὴς
μὲ τὰ δυό του πόδια στὶς καδένες.
Μὴν κοιτᾶς ποτέ σου τὶς ἀντένες
μὲ τὴν τρικυμία· θὰ ζαλιστεῖς.

Βλαστημᾶ ὁ λοστρόμος τὸν καιρὸ
κ᾿ εἶν᾿ ἀλάργα τόσο ἡ Τοκοπίλλα.
Ἀπὸ νὰ φοβᾶμαι καὶ νὰ καρτερῶ
κάλλιο περισκόπιο καὶ τορπίλλα.

Φύγε! Ἐσὲ σοῦ πρέπει στέρεα γῆ.
Ἦρθες νὰ μὲ δεῖς κι ὅμως δὲ μ᾿ εἶδες
ἔχω ἀπ᾿ τὰ μεσάνυχτα πνιγεῖ
χίλια μίλια πέρ᾿ ἀπ᾿ τὶς Ἐβρίδες.

Ε. ΚΑΙ ΕΝΑ ΠΟΙΗΜΑ ΤΟΥ ΝΤΙΝΟΥ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΠΟΥΛΟΥ

Η ΘΑΛΑΣΣΑ

Ἡ θάλασσα εἶναι σὰν τὸν ἔρωτα:

μπαίνεις καὶ δὲν ξέρεις ἂν θὰ βγεῖς.

Πόσοι δὲν ἔφαγαν τὰ νιάτα τους –

μοιραῖες βουτιές, θανατερὲς καταδύσεις,

γράμπες, πηγάδια, βράχια ἀθέατα,

ρουφῆχτρες, καρχαρίες, μέδουσες.

Ἀλίμονο ἂν κόψουμε τὰ μπάνια

Μόνο καὶ μόνο γιατί πνίγηκαν πεντέξι.

Ἀλίμονο ἂν προδώσουμε τὴ θάλασσα

Γιατὶ ἔχει τρόπους νὰ μᾶς καταπίνει.

Ἡ θάλασσα εἶναι σὰν τὸν ἔρωτα:

χίλιοι τὴ χαίρονται – ἕνας τὴν πληρώνει.