ΤΟ ΔΩΡΟ ΤΗΣ ΒΡΟΧΗΣ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ

Την Παρασκευή 10 Μαρτίου 2017,

ο κ. Βασίλης Ψαλλιδάς

με πλούσιο εκπαιδευτικό υλικό επισκέφθηκε το σχολείο μας

και οι μαθητές της Περιβαλλοντικής μας Ομάδας,

στα πλαίσια του προγράμματος του σχολικού έτους 2016-2017,

«Τρέχει τρέχει τρέχει το νερό …»,

παρακολούθησαν το εκπαιδευτικό πρόγραμμα

«Το δώρο της βροχής στην πόλη».

Σε μια εποχή που η ζήτηση του νερού αυξάνεται και η προοπτική των κλιματικών αλλαγών είναι γεγονός, το πρόβλημα της ανεπάρκειας του νερού στη Μεσόγειο, στην Ελλάδα, και ιδιαίτερα στα νησιά του Αιγαίου καθίσταται πιο έντονο. 

Η ανάγκη για αύξηση της διαθεσιμότητας του νερού, σε συνδυασμό με τον περιορισμό της κατανάλωσης και την αναζήτηση εναλλακτικών λύσεων που θα τη διασφαλίσουν, είναι επιτακτική. 

Η εξοικονόμηση νερού έχει αναγνωριστεί ως κρίσιμη προτεραιότητα διεθνώς όπως και στη χώρα μας. Είναι αναγκαία μια νέα κουλτούρα για το νερό που θα διασφαλίσει την κάλυψη των ανθρώπινων, κοινωνικών και αναπτυξιακών αναγκών και ταυτόχρονα θα εξασφαλίσει νερό και για τις ανάγκες των φυσικών οικοσυστημάτων. 

Η αναβίωση των παραδοσιακών τεχνικών συλλογής βρόχινου νερού είναι μια ενέργεια προς τη σωστή κατεύθυνση με έντονο παιδαγωγικό χαρακτήρα για μαθητές και ενηλίκους. Σήμερα η συλλογή του βρόχινου νερού έχει διεθνώς αναγνωριστεί ως λύση για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής σε τοπικό επίπεδο. 

Ενδεικτική περιγραφή εκπαιδευτικής σχολικής επίσκεψης

«Το Δώρο της Βροχής»

Α. Σκοπός - Στόχοι

              

             Γενικός σκοπός του προγράμματος είναι η ευαισθητοποίηση των μαθητών και η υιοθέτηση υπεύθυνης στάσης απέναντι στο περιβάλλον και ειδικότερα απέναντι στο νερό, τον πολύτιμο αυτό φυσικό πόρο, που ειδικά στις νησιωτικές περιοχές απειλείται εξαιτίας της μη ορθολογικής χρήσης.

Ειδικότεροι στόχοι, είναι οι μαθητές:
- Να ανακαλύψουν τον κύκλο του νερού και τις ανθρώπινες παρεμβάσεις σε αυτόν.
- Να συσχετίσουν περιβαλλοντικές απειλές του τόπου τους με τον κύκλο του νερού.
- Να φανταστούν ένα σύστημα συλλογής βρόχινου νερού στα αρχαία ή τα παλιά χρόνια.
- Να ανακαλύψουν ένα σύγχρονο σύστημα συλλογής του βρόχινου νερού.
- Να περιεργαστούν διάφορα υλικά και να δοκιμάσουν την διαπερατότητα τους σε νερό.
- Να αποκτήσουν υπεύθυνη στάση απέναντι στη χρήση νερού.

Β. Περιγραφή Δραστηριοτήτων

Α. ΓΝΩΡΙΜΙΑ- ΚΑΤΑΙΓΙΣΜΟΣ ΙΔΕΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΝΕΡΟ

              Γίνεται ένα παιχνίδι γνωριμίας και καταιγισμός ιδεών στον οποίο κάθε μαθητής λέει το όνομά του και αναφέρει μία χρήση νερού στην καθημερινότητά του ή ένα μέρος που συναντάμε το νερό (θάλασσα, ποτάμια, βουνά, υπόγειο, βροχή, στέρνα, δημοτική δεξαμενή, φράγμα) Οι απαντήσεις των μαθητών μπορεί να καταγράφονται σε ένα αραχνόγραμμα.

Β. Ο ΚΥΚΛΟΣ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ

               Οι μαθητές δουλεύουν με ένα μαγνητικό πίνακα που αναπαριστά τον κύκλο του νερού. Μέσα από συζήτηση εντοπίζουν τόσο τις μορφές του νερού (αέρια, υγρή, στερεή) όσο και τις διαδρομές που ακολουθεί το νερό στον κύκλο (εξάτμιση από τη θάλασσα και άλλες υδάτινες επιφάνειες, συμπύκνωση στην ατμόσφαιρα, κατακρήμνιση, επιφανειακές απορροές, εμπλουτισμός υπόγειων νερών). Τοποθετούν μαγνήτες-βέλη στον πίνακα για να δείξουν τις διαδρομές του νερού.

              Η δραστηριότητα προσφέρει την ευκαιρία να εξηγηθούν έννοιες όπως η εξάτμιση, συμπύκνωση, διαπνοή των φυτών, ο ρόλος των επιφανειακών και υπόγειων νερών.
Επίσης, ανάλογα με την ηλικία των μαθητών συζητούνται θέματα όπως η υπεράντληση και η υφαλμύρινση, οι αστικές πιέσεις, η υποβάθμιση της ποιότητας του νερού εξαιτίας της ρύπανσης, οι πιέσεις της κλιματικής αλλαγής.

              Σε αστικό περιβάλλον υπάρχουν ανθρώπινες παρεμβάσεις που επηρεάζουν τον υδρολογικό κύκλο. Το τσιμέντο, οι ασφαλτοστρωμένοι δρόμοι, τα πεζοδρόμια, τα κτίρια εμποδίζουν την κατείσδυση του νερού στο έδαφος και ο εμπλουτισμός των υδροφορέων μειώνεται σημαντικά. Η διαχείριση των όμβριων υδάτων έχει σημαντικό ρόλο καθώς τα πλημμυρικά φαινόμενα έχουν ένταση σε μικρό χρονικό διάστημα και συγκεντρώνονται μεγάλες ποσότητες επιφανειακού νερού που είναι δύσκολο να αποχετευτούν προς τη θάλασσα. Οι χείμαρροι διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στην διαχείριση των όμβριων υδάτων. Μέσα από συζήτηση εντοπίζουν οι μορφές του νερού (αέρια, υγρή, στερεή) όσο και τις διαδρομές που ακολουθεί το νερό στον κύκλο στο αστικό περιβάλλον (εξάτμιση από τη θάλασσα και άλλες υδάτινες επιφάνειες, συμπύκνωση στην ατμόσφαιρα, κατακρήμνιση, επιφανειακές απορροές, εμπλουτισμός υπόγειων νερών, ρέματα, ποταμοί, χείμαρροι, εμπόδια κατείσδυσης)

             Η δραστηριότητα προσφέρει την ευκαιρία να εξηγηθούν έννοιες που σχετίζονται με τον υδρολογικό κύκλο σε αστικό περιβάλλον. Ειδικότερα στις μεγάλες τάξεις οι έννοιες όπως: εξάτμιση, συμπύκνωση, διαπνοή των φυτών, ο ρόλος των επιφανειακών και υπόγειων νερών.

            Επίσης, ανάλογα με την ηλικία των μαθητών συζητούνται θέματα όπως η υπεράντληση και η υφαλμύρινση, η υποβάθμιση της ποιότητας του νερού εξαιτίας της ρύπανσης, οι πιέσεις της κλιματικής αλλαγής.

Γ. ΣΥΝΝΕΦΑ: ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ

                  Πρόκειται για μια χρονογραμμή που αποτυπώνει την πορεία του νερού από την κατακρήμνιση στη διάθεση, κατά το οποίο οι μαθητές καλούνται να τοποθετήσουν τα βήματα της πορείας στη σωστή αλληλουχία και σε δεύτερο στάδιο, να συνδέσουν σε αυτά σχετικές έννοιες-κλειδιά.

                 Χρησιμοποιούμε τις εξής έννοιες γραμμένες σε σύννεφα από χαρτόνι: Κατακρήμνιση/Υετός, Φυσικός αποδέκτης, Τεχνητός αποδέκτης, Χρήσεις νερού, Απορροή ή διάθεση. Εξηγούμε στους μαθητές με μαιευτικό τρόπο, όποια άγνωστη έννοια έχουν και τους ζητάμε να βάλουν τα σύννεφα σε μια σειρά που να δείχνει την πορεία π.χ. μιας σταγόνας βροχής. Η δραστηριότητα μπορεί να γίνει κινητικά, όπου ζητάμε από 5 μαθητές να κρατήσουν από ένα σύννεφο και να τοποθετηθούν όρθιοι στη σωστή σειρά. Η τάξη διορθώνει τυχόν λάθη στην αλληλουχία.

                  Σε δεύτερη φάση, μοιράζουμε στους υπόλοιπους μαθητές από μία κάρτα (15 συνολικά) με τις εξής έννοιες: βροχή, χιόνι, χαλάζι, ποτάμι, λίμνη, ρυάκι, υδραγωγείο, φράγμα, πλύσιμο ρούχων, καζανάκι, πότισμα φυτών & ζώων, θάλασσα , μονάδα επεξεργασίας λυμάτων, «ανακύκλωση» - επαναχρησιμοποίηση. Κατόπιν όλοι μαζί σηκώνονται και τοποθετούν την κάρτα τους στο σύννεφο που αντιστοιχεί. Όταν οι μαθητές επιτρέψουν στις θέσεις τους, εξηγούμε ότι το παιχνίδι είναι σχεδιασμένο ώστε σε κάθε σύννεφο να αντιστοιχούν τρεις έννοιες. Διορθώνουμε τα τυχόν λάθη και εξηγούμε τις έννοιες. Κλείνουμε με τη σημασία της επαναχρησιμοποίησης και της ανακύκλωσης.

Δ. ΠΩΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΕΙ ΕΝΑ ΣΥΣΤΗΜΑ ΣΥΛΛΟΓΗΣ ΒΡΟΧΙΝΟΥ ΝΕΡΟΥ;

                  Σε αυτή τη δραστηριότητα εστιάζουμε σε ένα μέρος του συνολικού κύκλου του νερού τη βροχή. Εξηγούμε ότι το βρόχινο νερό μπορεί να συγκεντρωθεί και να χρησιμοποιηθεί ώστε να συμβάλουμε με αυτό τον τρόπο στην εξοικονόμηση του νερού. Οι μαθητές καλούνται να πάρουν το ρόλο «μικρών μηχανικών», οπότε παρατηρούν ένα διάγραμμα σύγχρονου συστήματος συλλογής βρόχινου νερού (με τη μορφή μουσαμά που απλώνεται στο πάτωμα).

                 Οι μαθητές καλούνται να «ανακαλύψουν» τα συστατικά του μέρη. Για το σκοπό αυτό σε μικρές ομάδες (2-3 ατόμων) τους μοιράζονται κάρτες που αναγράφουν τα λειτουργικά στοιχεία του συστήματος: Επιφάνεια συλλογής, Σήτα, Υδρορροή, Σωληνώσεις, Φρεάτιο/φίλτρο, Δεξαμενή, Αντλία, Σιφώνι υπερχείλισης. Στις ομάδες τους αποφασίζουν που είναι η θέση της λέξης που έχουν πάνω στο διάγραμμα. Μία – μία οι ομάδες τοποθετούν τις κάρτες στη σωστή θέση.

                 Ενδεικτικές ερωτήσεις: Τι αναγράφει η κάρτα σας; Που βρίσκεται; Σε τι νομίζετε ότι χρειάζεται; Έχετε στο σχολείο/σπίτι σας τέτοιο σύστημα; Πως λειτουργεί;

Όταν δίνεται η ευκαιρία εντοπίζουμε στην αυλή του σχολείου τα μέρη ενός τέτοιου συστήματος (π.χ. υδρορροή, σωληνώνεις ή και την ίδια τη στέρνα).

                 Ανάλογα με την ηλικία και την εμπειρία των μαθητών, συζητούνται θέματα όπως, τι χρειάζεται για να λειτουργεί αποτελεσματικά ένα τέτοιο σύστημα (συντήρηση / καθαρισμός) τις χρήσεις του νερού [καζανάκι, πότισμα, πλυντήρια] τις προϋποθέσεις για να καταστεί πόσιμο (απολύμανση, φίλτρα, έλεγχος από χημικό εργαστήριο).

Ε. ΠΩΣ ΦΤΙΑΧΝΕΤΑΙ ΜΙΑ ΣΤΕΡΝΑ;

               Κάνουμε ένα «ταξίδι πίσω στο χρόνο» για να δούμε πως κατασκεύαζαν τις στέρνες για το βρόχινο νερό στα νησιά αλλά και σε άλλες περιοχές ήδη από τα αρχαία χρόνια μέχρι πριν λίγες δεκαετίες . Οι μαθητές παρατηρούν και περιεργάζονται μια τρισδιάστατη μακέτα στέρνας (την περνάμε από ομάδα σε ομάδα) και αναφέρουν τα υλικά κατασκευής, την αρχιτεκτονική, το σχήμα της.

                  Εξηγούμε την παραδοσιακή διαδικασία κατασκευής με τη λάξευση του βράχου, το χτίσιμο με πέτρα και συνδετικό υλικό, τη στεγανοποίηση με προσθήκη «υαλώματος» (επάλειψη των τοιχωμάτων με θηραϊκή γαία και κάψιμο), Πως έλεγχαν ότι το νερό της στέρνας ήταν καθαρό; (με χέλια, ομμάτια άσβεστο ασβέστη) Που νομίζετε ότι χρησιμοποιούσαν το νερό της; (για όλες τις χρήσεις - πόση, πότισμα, λάτρα)

            Οι μαθητές καλούνται να αποφασίσουν με ποια υλικά θα μπορούσαν να κατασκευάσουν μια δεξαμενή για τη συλλογή του βρόχινου νερού. Για το σκοπό αυτό εκτελούν ένα απλό πείραμα - τεστ διαπερατότητας υλικών: Σε μικρές ομάδες, τους μοιράζονται διάφορα υλικά όπως: τσιμέντο, κεραμικό, ξύλο, αλουμίνιο, γεωύφασμα, πλαστικό. Με ένα σταγονόμετρο ρίχνουν λίγες σταγόνες νερού πάνω στα υλικά και παρατηρούν τη συμπεριφορά των υλικών. Συζητούν τη συμπεριφορά των υλικών και ανάλογα προτείνουν υλικά.

ΣΤ. ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ - ΚΛΕΙΣΙΜΟ:

              Γίνεται σύντομη ανασκόπηση και σύνδεση του κύκλου του νερού, της βροχής και της στέρνας. Γίνεται σύντομη ανασκόπηση και σύνδεση του υδρολογικού κύκλου και του ρόλου των χειμάρρων στις πόλεις. Αναδεικνύεται ο διπλός ρόλος των (διαχείριση όμβριων υδάτων και πλημμυρικών φαινομένων και διατήρηση της βιοποικιλότητας). Γίνεται καταιγισμός ιδεών πάνω στο γιατί είναι σημαντικό να προστατεύουμε το νερό και να κάνουμε σωστή χρήση του. Οι μαθητές καλούνται να προτείνουν τρόπους με τους οποίους μπορούν οι ίδιοι να εξοικονομήσουν το νερό και να τις καταγράψουν στα φύλλα που τους δίνονται.

               Επίσης δίνεται φύλλο αξιολόγησης του προγράμματος στους εκπαιδευτικούς. 

Οι υπεύθυνοι καθηγητές:

Αλεξάνδρα Σούρμπη

Γιώργος Διονυσίδης

Γιώργος Γεωργίου