ΓΑΛΑΞΙΔΙ: Η ΘΑΛΑΣΣΙΝΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ

Το Γαλαξίδι (ή Γαλαξείδι) είναι παραθαλάσσια κωμόπολη, είναι αρκετά γνωστό για τη ναυτιλία που είχε αναπτύξει τον προηγούμενο αιώνα καθώς και για τη γραφικότητα του, λόγοι για τους οποίους  το καλοκαίρι προσελκύει αρκετό κόσμο, κυρίως κατά τους θερινούς μήνες. Ο μόνιμος πληθυσμός του, σύμφωνα με την Απογραφή του 2011, ανέρχεται σε 2.011 κατοίκους.

Ονομασία

Υπάρχουν πολλές εκδοχές σχετικά με την προέλευση του ονόματος. Οι γλωσσολογικές μελέτες συγκλίνουν στην άποψη ότι το τοπωνύμιο προέρχεται από το μεσαιωνικό φυτωνύμιο γαλατσίδα (ποώδες φυτό που αφθονεί στην περιοχή), το οποίο ανάγεται στον μεταγενέστερο τύπο γαλακτίς, -ίδος και επομένως ετυμολογικά ορθή είναι η γραφή με -ι-: Γαλαξίδι. Ο περιηγητής Dodwell ισχυρίστηκε ότι η ονομασία προερχόταν από τις λέξεις γάλα και οξώδης («όμοιος με το όξος, ξινός»). Δεν ευσταθεί μορφολογικά η άποψη ότι προέρχεται από τις λέξεις γάλα και ιξός (από τον γαλακτώδη παχύρρευστο κολλώδη χυμό που εκρέει, όταν τραυματιστεί ο κορμός του). Διαδεδομένη είναι η υστερογενής άποψη ότι το τοπωνύμιο προέρχεται από την οικογένεια Γαλαξείδη που είχε εκτάσεις στην περιοχή. Διαδιδόταν μάλιστα ότι ο Γαλαξείδης ήταν ο Βυζαντινός τοπάρχης του μικρού αυτού θέματος και αυτός που ανακατασκεύασε την ερειπωμένη πόλη. Στην πραγματικότητα, όμως, το επώνυμο Γαλαξείδης προέρχεται από το τοπωνύμιο Γαλαξίδι. Σχετικά με την προέλευση του ονόματος υπάρχει και ένας μύθος για μια γοργόνα ονόματι Γάλαξα.Ο Προμηθέας την είχε ερωτευτεί γι' αυτό και την έκλεψε.

Κατά την αρχαιότητα

Κατά την περίοδο της αρχαιότητας, η περιοχή του Γαλαξειδίου κατοικήθηκε από τους Οζολούς ή Εσπέριους Λοκρούς τον 8ο αιώνα π.Χ. Στη συγκεκριμένη θέση υπήρχε η αρχαία πόλη Χάλαιον ή Χάλειον. Το Χάλειον ήταν μια από τις σημαντικότερες πόλεις αφού εκεί υπήρχε το ιερό του Απόλλωνα. Οι κάτοικοι του ασχολούνταν κυρίως με τη ναυτιλία και συνεπώς με το εμπόριο.

Η περιοχή χαρακτηρίζεται από συνεχή παρουσία με σημαντικά ευρήματα ήδη από τη Πρωτοελλαδική περίοδο (Ανεμοκάμπι, Πελεκάρης, Κεφαλάρι, νησάκι Αψηφιά). Σημαντικός είναι ο Μυκηναϊκός οικισμός στη θέση Βίλλα καθώς και ο οχυρωμένος γεωμετρικός οικισμός στο λόφο του Αγίου Αθανασίου (περίπου 700 π.Χ.). Στην αρχαϊκή και κλασική εποχή (7ος-4ος αι. π.Χ.), παράλληλα με τον οικισμό στη θέση Βίλλα, αναπτύχθηκε στον Άγιο Βλάση το θρησκευτικό και διοικητικό κέντρο της πόλης. Γύρω στο 300 π.Χ. κατοικήθηκε η σημερινή θέση και οικοδομήθηκε το οχυρωματικό τείχος της. Ίσως την εποχή εκείνη τον έλεγχο είχε ήδη αποκτήσει το Κοινό των Αιτωλών, το οποίο και οχύρωσε την πόλη. Το Χάλειον συνέχισε να κατοικείται γνωρίζοντας ιδιαίτερη ακμή μέχρι το 2ο αι. μ.Χ. Στο Βρετανικό μουσείο υπάρχουν δύο χάλκινες επιγραφές του 5ου αιώνα π.Χ. όπου αναγράφεται η συνθήκη μεταξύ Οιάνθειας και Χαλείου. Επίσης στο ίδιο μουσείο φιλοξενούνται άλλα 97 χάλκινα αγγεία και σκεύη, ενώ αρχαιολογικά αντικείμενα από το Γαλαξείδι φυλάσσονται σήμερα σε 15 μουσεία ανά τον κόσμο. Στο Αρχαιολογικό Μουσείο Γαλαξειδίου μπορεί κανείς να δει ευρήματα από το Χάλειον αλλά και την ευρύτερη περιοχή.

Βυζαντινή Εποχή

Το Γαλαξείδι τεκμηριώνεται για πρώτη φορά τον 10ο αιώνα. Κατά την περίοδο της βασιλείας του Βασιλείου Β΄, το 981 είτε το 996, το Γαλαξείδι κυριεύτηκε, με δραματικές συνέπειες για τους κατοίκους, από τους Βούλγαρους του τσάρου Σαμουήλ. Οι κάτοικοι εγκατέλειψαν την πόλη και εγκαταστάθηκαν στα νησιά του Κόλπου της Ιτέας, και το Γαλαξείδι δεν ξανακατοικήθηκε για 50 χρόνια. Οι συμφορές για την πόλη του Γαλαξειδίου δεν τελειώνουν εδώ. Το 1054 μια επιδημία αφάνισε πολλούς κατοίκους ενώ το 1064 μια επιδρομή των Ούζων είχε ως αποτέλεσμα τη βίαιη εκδίωξη τους από την πόλη για δύο ολόκληρα χρόνια.

Το Γαλαξείδι λεηλατήθηκε ξανά το 1081 και το 1147 από τους Νορμανδούς. Μετά την Δ' Σταυροφορία το Γαλαξείδι αποτέλεσε αρχικά τμήμα της Αυθεντίας των Σαλώνων, αλλά ανακτήθηκε περί το 1211 από το Δεσποτάτο της Ηπείρου. Μετά το 1269 πέρασε υπό τον έλεγχο των αρχόντων της Θεσσαλίας, που είχαν την έδρα τους στην Υπάτη. Το 1311 η πόλη κυριεύτηκε από τους Καταλανούς και πέρασε κάτω από την εξουσία του Δουκάτου των Αθηνών.

Η πόλη καταλήφθηκε για πρώτη φορά από τους Οθωμανούς το 1394, αλλά ανακτήθηκε από τον Θεόδωρο Α΄ Παλαιολόγο μετά από λίγο καιρό. Περιήλθε για σύντομο χρονικό διάστημα στα χέρια των Ιωαννιτών το 1403/04. Το κάστρο της πόλης, από το οποίο ούτε ίχνη δεν σώζονται σήμερα, ενισχύθηκε το 1447/48 από τον Κωνσταντίνο Καντακουζηνό, αλλά αυτό δεν απέτρεψε την τελική κατάληψή του από τους Οθωμανούς λίγο αργότερα.

Τουρκοκρατία

H εποχή της Τουρκοκρατίας άρχισε το 1446. Το 1494 μεταφέρθηκε η έδρα του Μπέη από τα Σάλωνα στο Γαλαξείδι. Πρώτος Μπέης που διορίστηκε ήταν ο Χατζή-Μπαμπας. Τελικά το 1502, ύστερα από εντολή της Υψηλής Πύλης, η έδρα επανήλθε στα Σάλωνα. Αξίζει να σημειωθεί ότι σε όλη τη περίοδο της Τουρκικής Κατοχής, κανένας Τούρκος δεν κατοικούσε στο Γαλαξείδι.^{[εκκρεμεί παραπομπή]}

Το 1655 τον Κορινθιακό και Πατραϊκό κόλπο λυμαινόταν ο Ντουρατζίμπεης, ο οποίος ήρθε σε σύγκρουση με τους Γαλαξειδιώτες για ασήμαντη αφορμή. Η ναυμαχία που ακολούθησε κατέληξε στη συντριβή του Ντουρατζίμπεη, ο οποίος ορκίστηκε όμως να πάρει εκδίκηση. Το Πάσχα του ίδιου χρόνου επιτέθηκε αιφνιδιαστικά και κυρίευσε το Γαλαξείδι. Αυτή η συμφορά είχε ως αποτέλεσμα την φυγή των κατοίκων του Γαλαξειδίου στα βουνά και συγκεκριμένα στα Πεντεόρια. Επέστρεψαν στο ερειπωμένο Γαλαξείδι μόνο μετά τον θάνατο του Ντουρατζίμπεη το 1669.

Η ακμή του γαλαξιδιώτικου ναυτικού ξεκίνησε την περίοδο 1720-1730, δηλαδή αμέσως μετά τη συνθήκη του Πασάροβιτς (1718). Το 1774, ύστερα από την Συνθήκη Κιουτσούκ-Καϊναρτζή, τα περισσότερα Γαλαξιδιώτικα πλοία σήκωσαν Ρώσικη σημαία. Μία μεγάλη μορφή του αγώνα της Ανεξαρτησίας διαδραμάτισε εξέχοντα ρόλο στην ανάπτυξη της ναυτιλίας, ο Ιωάννης Παπαδιαμαντόπουλος. Ο Παπαδιαμαντόπουλος είχε συγκεντρώσει τη διακίνηση του εμπορίου της Πελοποννήσου και όλης της Δυτικής Ελλάδας. Για να απελευθερωθεί από το Μεσολογγίτικο ναυτικό άρχισε τη ναυπήγηση πλοίων στο Γαλαξείδι. Το 1803 ο Γαλαξιδιώτικος στόλος αριθμούσε 50 πλοία. Τα συνηθέστερα εμπορικά λιμάνια των Γαλαξιδιώτικων πλοίων ήταν: η Μασσαλία, η Κωνσταντινούπολη και διάφορα άλλα λιμάνια της Ισπανίας και της Ιταλίας.

Επανάσταση του 1821

Οι πρώτες διαβουλεύσεις για την έναρξη της Επανάστασης στο Γαλαξείδι είχαν ξεκινήσει από τις αρχές Μαρτίου, ύστερα από πρωτοβουλία του Ιωάννη Παπαδιαμαντόπουλου. Σε αυτή πήραν μέρος, ο επίσκοπος Σαλώνων Ησαΐας, ο Οδυσσέας Ανδρούτσος, ο Πανουργιάς, ο Γιάννης Γκούρας και οι πρόκριτοι της περιοχής. Στις 26 Μαρτίου σώμα 300 ανδρών αναχώρησε για την Άμφισσα. Αξίζει να σημειωθεί ότι ήταν η πρώτη πόλη της Στερεάς Ελλάδας που ύψωσε τη σημαία της Απελευθέρωσης. Οι πλοίαρχοι και οι έμποροι προσέφεραν αμέσως τα πλοία τους υπέρ της πατρίδος ενώ πολλοί Γαλαξιδιώτες έσπευσαν να πολεμήσουν στο Χάνι της Γραβιάς. Μάλιστα για να ενισχύσουν περισσότερο την επανάσταση εξέδωσαν ένα είδος εφημερίδας, την πρώτη της επανάστασης, η οποία αργότερα ονομάστηκε ψευτοεφημερίδα λόγω των υπερβολών της. Το σίγουρο είναι ότι η προσφορά της πόλης του Γαλαξειδίου στον απελευθερωτικό αγώνα του 1821 δεν μπορεί να αμφισβητηθεί από κανέναν.

Οι καταστροφές του Γαλαξειδίου

Το Γαλαξείδι κατά τη διάρκεια της Απελευθερωτικού αγώνα γνώρισε τρεις μεγάλες καταστροφές.

Η πρώτη καταστροφή

Στις 8 Σεπτεμβρίου 1821 απέπλευσε για τον Κορινθιακό κόλπο ο στόλος του Ισμαήλ Μπέη Γιβραλτάρ με 30 οπλισμένα μπρίκια και 2 φρεγάτες. Στις 22 Σεπτεμβρίου, ένα αγγλικό πλοίο οδήγησε στο Γαλαξείδι τον τούρκικο στόλο. Οι Γαλαξιδιώτες μαζί με 200 άντρες του Πανουργιά αμύνονταν σθεναρά. Τη νύχτα όμως οι άντρες του Πανουργιά υποχώρησαν αφού δεν είχαν την απαραίτητη εμπειρία να αντιμετωπίσουν τους ναυτικούς κανονιοβολισμούς. Οι κάτοικοι βλέποντας το ρήγμα στην άμυνα της πόλης αλλά και την ανεπάρκεια των μαχητών εγκατέλειψαν το Γαλαξείδι. Το πρωί της 23ης Σεπτεμβρίου οι Τούρκοι εισέβαλαν στην πόλη και την κατέστρεψαν. Μέσα στο λιμάνι βρήκαν 90 πλοία, τα 13 από αυτά ήταν πολεμικά ενώ τα υπόλοιπα μικρά εμπορικά. Σύμφωνα με τους ιστορικούς οι πιθανότητες να σωθεί το Γαλαξείδι ήταν ελάχιστες αφού έπεσε θύμα των πρώτων πολιτικών διενέξεων. Η καταστροφή οφείλεται στην αδράνεια των Γαλαξειδιωτών αλλά και στη συμφεροντολογική τακτική των πολιτικών της εποχής.

Η δεύτερη & τρίτη καταστροφή

Τον Μάιο του 1825 ο Κιουταχής προκειμένου να εξασφαλίσει τα νώτα του έτσι ώστε να πολιορκήσει με ασφάλεια το Μεσολόγγι επιτέθηκε στο Γαλαξείδι και το κατέστρεψε. Βέβαια η δεύτερη αυτή καταστροφή ήταν λιγότερο επώδυνη αφού τα γαλαξειδιώτικα πλοία δεν ήταν αγκυροβολημένα στο λιμάνι. Όμως ακολούθησε χειρότερη καταστροφή, τον Νοέμβριο του ίδιου χρόνου, αυτή την φορά από τον Ιμπραήμ, ο οποίος κατάφερε να αρπάξει πλοία και να αιχμαλωτίσει πολλά γυναικόπαιδα, τα οποία στάλθηκαν ως σκλάβοι στην Αίγυπτο. Ύστερα από αυτή την καταστροφή, οι κάτοικοι έφυγαν και εγκαταστάθηκαν στην Ύδρα, στην Κόρινθο, στο Λουτράκι κ.α. Πολύ αργότερα η κυβέρνηση κατάφερε να επαναφέρει μερικούς Έλληνες αιχμαλώτους από την Αίγυπτο.

1940-1944

Το Γαλαξείδι, όπως και οι άλλες ελληνικές πόλεις, απέστειλε πολλούς νέους στο μέτωπο. Τα πρώτα κατοχικά στρατεύματα εγκαταστάθηκαν στις 15 Μαΐου του 1941 και γρήγορα κατέλαβαν το παρθεναγωγείο, το δημοτικό σχολείο, την οικία Κουτσουλιέρη, την οικία Δροσοπούλου καθώς και την οικία Πλατώνη. Στην πλειονότητα τους οι στρατιώτες ήταν Ιταλοί αφού τη διοίκηση της Στερεάς Ελλάδας είχαν αναλάβει οι Ιταλικές αρχές. Τις επόμενες μέρες συνελήφθησαν οι εν ενεργεία αξιωματικοί του στρατού ενώ οι Ιταλοί απαίτησαν από τους κατοίκους να παραδώσουν τα όπλα τους. Τον Ιανουάριου του 1942 οι Ιταλοί μετεγκαταστάθηκαν στην Ιτέα. Τον Μάρτιο του ίδιου χρόνου οι δύο Ιταλοί κατάσκοποι εξαφανίστηκαν με αποτέλεσμα να επέμβει ο Ιταλός διοικητής και να δώσει 48ωρο τελεσίγραφο στους κατοίκους του Γαλαξείδιου για να επιστραφούν πίσω σώοι. Το τελεσίγραφο έληξε και έτσι οι Ιταλοί απείλησαν την πόλη με εμπρησμό. Παρ'όλα αυτά η έγκαιρη επέμβαση του κοινοτάρχη Λουκά Πλατώνη καθώς και του πλοιάρχου Ιωάννη Ανδρεόπουλου έσωσε την πόλη από βέβαιη καταστροφή. Τα επόμενα χρόνια ήταν εξαιρετικά δύσκολα για τους Γαλαξειδιώτες αφού η πείνα τους είχε εξαθλιώσει.

Το δυστυχέστερο έτος για το Γαλαξείδι ήταν αυτό του 1944. Στις 7 Φεβρουαρίου του 1944 οι Γερμανοί κινήθηκαν απειλητικά προς τη βίλα Ζαχαριά, όπου διέμεναν μερικοί Άγγλοι αξιωματικοί. Παράλληλα συνελάμβαναν κάθε περαστικό που συναντούσαν. Στον αναβρασμό που ακολούθησε έπεσε νεκρός, ο δεκαεπτάχρονος Θεόδωρος Μπαρλιακός. Αφού καταδίωξαν τους Άγγλους αξιωματικούς, χωρίς επιτυχία, κατευθύνθηκαν στην αγορά όπου είχαν συγκεντρώσει περί τους εκατό Γαλαξειδιώτες. Από αυτούς συνέλαβαν έντεκα άτομα, τα οποία στάλθηκαν στην Αθήνα, πλην τριών όπου στάλθηκαν στη Γερμανία. Δύο ακόμα περιστατικά συνέβησαν το 1944, στα οποία απειλήθηκε το Γαλαξείδι. Το πρώτο έγινε στις 13 Μαρτίου, όταν αντάρτες κατέλαβαν ένα γερμανικό πλοίο με εφόδια, το οποίο ήταν αγκυροβολημένο στο λιμάνι λόγω κακοκαιρίας και αιχμαλώτισαν τους δύο Γερμανούς συνοδούς του. Ο διοικητής απείλησε με ολική καταστροφή της πόλης τους κατοίκους του αν δεν επέστρεφαν εντός τριών ημερών τους αιχμαλώτους. Όμως ένας τυχαίος τραυματισμός του διοικητή οδήγησε στην αντικατάσταση του και συνεπώς στη σωτηρία της πόλης. Μερικούς μήνες αργότερα, και συγκεκριμένα τον Ιουλίου, 800 περίπου Γερμανοί περικύκλωσαν την πόλη με σκοπό να συλλάβουν τους Άγγλους αξιωματικούς. Τελικά απέτυχαν αλλά για εκδίκηση συνέλαβαν 15 Γαλαξειδιώτες, οι οποίοι ύστερα από παρέμβαση του κοινοτάρχη αποφυλακίστηκαν ύστερα από 2-3 μήνες. Το τελευταίο περιστατικό συνέβη τον Αύγουστο του 1944, όταν οι Γερμανοί απέκλεισαν το Γαλαξείδι από την τροφοδοσία του Ερυθρού Σταυρού.

Το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου πολέμου βρήκε το Γαλαξείδι να μετρά 421 νεκρούς.

Ναυτική πολιτεία

Η χρυσή περίοδος ακμής για το Γαλαξείδι ήταν μεταξύ 1829 και 1912. Βέβαια από την εποχή της Τουρκοκρατίας οι Γαλαξιδιώτες είχαν αρχίσει να ασχολούνται με μεγάλη επιτυχία με τη ναυτιλία. Ως αφετηρία της εποχής της ναυτιλιακής ανάπτυξης μπορεί να αναφερθεί το 1774, όταν έγινε η συνθήκη Κιουτσούκ-Καϊναρτζή. Σημαντικό ρόλο όπως προείπαμε παραπάνω διαδραμάτισε ο Ιωάννης Παπαδιαμαντόπουλος. Το 1803 το Γαλαξείδι αριθμούσε 50 πλοία και συγκαταλεγόταν στις πέντε πόλεις με τα περισσότερα πλοία στον Ελλαδικό χώρο.

Μετά την επανάσταση και αφού η πόλη συνήλθε από τις καταστροφές, η ναυτιλία άρχισε πάλι να αναπτύσσεται. Την τριετία 1838-1840 το Γαλαξείδι είχε μέσο όρο 21 ναυπηγήσεις τον χρόνο. Το ναυπηγείο της πόλης μπορούσε να συναγωνιστεί επάξια τα ξένα ενώ συνέφερε περισσότερο αφού η κατασκευή ενός πλοίου κόστιζε τα μισά σε σχέση με τα ξένα ναυπηγεία. Τα εμπορικά πλοία κινούνταν στην περιοχή της Μαύρης θάλασσας, της Αζοφικής, του Δούναβη, της Μεσογείου, της Αγγλίας κ.α. Η τοπική κοινότητα με κατάλληλες ενέργειες προσπάθησε να ενθαρρύνει τους νέους να ασχοληθούν με το εμπόριο και τη ναυτιλία γι'αυτό και ίδρυσε Ναυτικό σχολείο, στο οποίο δίδαξαν σπουδαίες προσωπικότητες όπως ο Ευθύμιος Καβάσιλας. Στα μεγάλα λιμάνια της Ευρώπης δηλαδή στο Λιβόρνο, στην Οδησσό, στην Τεργέστη, στη Μασσαλία, στη Νίκαια κ.α. ήταν εγκαταστημένοι πολλοί Γαλαξιδιώτες ναυτιλιακοί πράκτορες έτσι ώστε να συντονίζουν τις επιχειρήσεις τους. Όσο η ζήτηση αυξανόταν, τόσα περισσότερα ναυπηγεία δημιουργούνταν. Το 1860 υπολογίζεται ότι τα Γαλαξειδιώτικα πλοία έφταναν τα 300. Μέχρι το 1900 υπήρξε συνεχής ανάπτυξη της ναυτιλίας αλλά στις αρχές το 1900 παρατηρήθηκε μείωση των εμπορικών πλοίων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ότι ενώ το 1892 το Γαλαξείδι είχε 126 ιστιοφόρα, το 1903 είχαν μειωθεί σε 92. Σε αντίθεση με την παρακμή του εμπορίου, τα ατμόπλοια των Γαλαξιδιωτών κατάφεραν να διατηρηθούν μέχρι τη δεκαετία του 1930.

Την παρακμή της ναυτιλίας ακολούθησε το δημογραφικό πρόβλημα το οποίο παρουσιάστηκε σχεδόν αμέσως. Ο κύριος λόγος ήταν γιατί λόγω των λιγοστών δουλειών οι Γαλαξιδιώτες, οι οποίοι συνήθως δούλευαν ως καπετάνιοι ή μούτσοι σε ξένα καράβια, έπρεπε να μετακομίζουν στον Πειραιά όπου είχαν συγκεντρωθεί όλες οι ναυτιλιακές εταιρίες.

Πνευματική Ανάπτυξη

Εκπαίδευση

Με την κήρυξη της ανεξαρτησίας του Ελληνικούς Έθνους οι Γαλαξειδιώτες ανέλαβαν τα έξοδα για την κατασκευή σχολικού κτιρίου. Το σχολείο άρχισε να λειτουργεί την περίοδο 1830-1831. Στη συνέχεια το ενιαίο σχολείο χωρίστηκε σε αρρένων και κορασίδων. Το 1880 με πρωτοβουλία του δημάρχου Λουκέρη κατασκευάστηκε το παρθεναγωγείο. Το 1850, περίπου, ιδρύθηκε στο Γαλαξείδι «Ελληνικόν σχολαρχείον», το οποίο προσέφερε καλύτερης ποιότητας εκπαίδευση. Μέχρι τότε οι κάτοικοι αναγκάζονταν να στέλνουν τα παιδιά τους στην Άμφισσα. Τελικά αυτού του είδους τα σχολεία καταργήθηκαν το 1929. Σήμερα λειτουργεί κανονικά δημοτικό, γυμνάσιο και λύκειο.

Ιδιαίτερη προσοχή έδωσαν οι Γαλαξειδιώτες στις ναυτικές σπουδές αφού ήταν και η κυρίως ασχολία τους. Έτσι με διάταγμα της κυβέρνησης το 1867 ιδρύθηκε ναυτικό σχολείο στην πόλη του Γαλαξειδίου καθώς και στην Ύδρα, Σπέτζα, Σύρο και στο Αργοστόλι. Πρώτος καθηγητής ήταν ο Ευθύμιος Καβάσιλας, στου οποίου το σπίτι στεγαζόταν η ναυτική σχολή. Στη συνέχεια η σχολή απέκτησε ιδιόκτητο κτίριο. Το 1885 έπαψε να λειτουργεί η σχολή. Το 1963 με διάταγμα ιδρύθηκε ναυτικό λύκειο το οποίο μετατράπηκε σε Γενικό Λύκειο το 1980 και ύστερα από απαιτήσεις των κατοίκων. Επίσης μέχρι το 1990 λειτουργούσε η «Ανωτέρα δημόσια σχολή εμπορικού ναυτικού Γαλαξειδίου-Πλοιάρχων», η οποία όμως συγχωνεύτηκε με αυτήν της Πρέβεζας,

Αποκριές

Η εβδομάδα της Αποκριάς στο Γαλαξείδι έχει ιδιαίτερη σημασία, ειδικά την καθαρά Δευτέρα όπου λαμβάνει χώρα το έθιμο του αλευρομουτζουρώματος. Το έθιμο είναι σχετικά απλό. Οι κάτοικοι μαζεύονται στο λιμάνι το μεσημέρι της Δευτέρας και εφοδιασμένοι με σακούλες αλευριού και μπογιάς. Στη συνέχεια επιδίδονται σε «επικές» μάχες, οι οποίες κρατάνε για ώρες. Το έθιμο έχει τις ρίζες του στην εποχή του Βυζαντινής Αυτοκρατορίας που οι παλιάτσοι των ιπποδρόμων χρωμάτιζαν τα πρόσωπα τους. Τη σημερινή του μορφή την έλαβε την εποχή της ιστιοφόρου Ναυτιλίας, δηλαδή από το 1840 και μετά, οπότε η γιορτή αυτή πήρε μεγάλες διαστάσεις αφού ήταν η τελευταία και αποχαιρετιστήρια πριν από την αναχώρηση των ναυτικών.

Γραπτός τύπος

Η πρώτη εφημερίδα που εκδόθηκε στο Γαλαξείδι ήταν χειρόγραφη και επονομάστηκε ψευτοεφημερίδα λόγω των υπερβολών της. Εκδόθηκε το 1821 για να εμψυχώσει τους αγωνιστές της Στερεάς Ελλάδας και γι'αυτό δεν συνεχίστηκε η έκδοση της. Πολύ αργότερα, το 1925 έγινε μια προσπάθεια από φοιτητές για την έκδοση φιλολογικού περιοδικού με το όνομα "Φοιτητική συντροφιά", η οποία εκδόθηκε μόνο τους μήνες του καλοκαιριού της περιόδου 1925-1926. Η πρώτη σοβαρή προσπάθεια πραγματοποιήθηκε από τον Γαλαξιδιώτη δικηγόρο Ιωάννη Μητρόπουλο, κάτοικο Πειραιά, το 1929 με την εφημερίδα «η Γαλαξειδιώτικη». Ήταν μηνιαία και ασχολείτο με τοπικά ζητήματα της περιοχής του Γαλαξειδίου αλλά κυκλοφορούσε κυρίως στον Πειραιά. Η έκδοση της διακόπηκε το 1933. Την ίδια εποχή, συγκεκριμένα την 1η Νοεμβρίου του 1930, κυκλοφόρησε μια δεκαπενθήμερη εφημερίδα, η οποία στη συνέχεια έγινε μηνιαία. Λεγόταν «Οιάνθη» και καταπιανόταν με τοπικά προβλήματα καθώς και με λογοτεχνικές αναζητήσεις. Η σημαντικότερη εφημερίδα, η οποία επιβιώνει μέχρι τις μέρες μας, είναι «το Γαλαξείδι». Υπεύθυνοι για την έκδοσή της είναι τα μέλη του συλλόγου των Γαλαξειδιωτών του Πειραιά. Η συγκεκριμένη εφημερίδα κυκλοφορεί κάθε μήνα ακατάπαυστα από το 1947. Επίσης κατά καιρούς είχαν εκδοθεί και άλλες εφημερίδες όπως «ο Γαλαξειδιώτης», «Τα Γαλαξειδιώτικα», ο «Γαλαξειδιώτικος τύπος» και το «Γαλαξειδιώτικο Βήμα».

Αξιοθέατα

Τα κυριότερα αξιοθέατα της ιστορικής πόλης του Γαλαξειδίου:

• Ιερός Ναός Αγίου Νικολάου

Ο σημερινός ναός του Αγίου Νικολάου είναι χτισμένος πάνω σε ειδωλολατρικό ιερό. Τον 7ο αιώνα χτίστηκε ο πρώτος ναός, αφιερωμένος στον Άγιο Νικόλαο ενώ το 1800 οι Γαλαξειδιώτες με δικά τους έξοδα άρχισαν τις εργασίες για την κατασκευή μεγαλύτερου ναού. Το 1900 χτίστηκε η σημερινή εκκλησία. Η απόφαση πάρθηκε από τον δήμαρχο Κωνσταντίνο Παπαπέτρο το 1896. Αρχιτέκτονες ήταν ο Γερμανός Χάγερ και ο Κωνσταντίνος Παπαπέτρος. Η εκκλησία είναι Βυζαντινού ρυθμού με δύο καμπαναριά και τρούλο. Είναι τρίκλιτος ενώ στο καμπαναριό υπάρχει το μεγάλο ωρολόγιο της πόλης, το οποίο δωρήθηκε το 1908 από τους αδερφούς Νικόλαο & Παύλο Σιδηρόπουλο. Χαρακτηριστικό δείγμα ομορφιάς είναι το ξύλινο τέμπλο του ναού. Κατασκευάστηκε τη δεκαετία 1840-1850 και είναι τεχνοτροπίας «μπαρόκ».

• Ιερός Ναός Αγίας Παρασκευής

• Μονή Αγίου Σωτήρος

Το μοναστήρι βρίσκεται σε υψόμετρο 300 μέτρων σε έναν κοντινό λόφο, νότια του Γαλαξειδίου. Η εκκλησία υπήρχε από τα πρώτα χρόνια της χριστιανοσύνης αλλά ένας καταστροφικός σεισμός στις αρχές του 13ου αιώνα το κατέστρεψε. Ύστερα από παρακλήσεις των κατοίκων ο Δεσπότης της Ηπείρου Δούκας Μιχαήλ Β΄ Άγγελος Κομνηνός έκτισε καινούριο, γύρω στο 1250 μ.Χ. Το εκκλησάκι είναι αφιερωμένο στη Μεταμόρφωση του Σωτήρος Χριστού. Ο ναΐσκος είναι μονόκλιτος, σταυρεπίστεγος με ορθογώνια κάτοψη. Το 1750 ιδρύθηκε ανδρικό μοναστήρι αλλά ο σεισμός του 1756 γκρέμισε το καθολικό της μονής και έκοψε την παροχή νερού με αποτέλεσμα να ερημωθεί. Το 1927 εγκαταστάθηκαν μερικοί μοναχοί, οι οποίοι όμως έφυγαν 5 χρόνια αργότερα. Η ουσιαστική ανασυγκρότηση της μονής έγινε το 1989, ύστερα από ενέργειες του μητροπολίτη Φωκίδος Αθηναγόρα. Το 1990 εγκαταστάθηκε η μοναχή Ισιδώρα, η οποία επιμελείται το μοναστήρι και τον γύρω χώρο. Αξίζει να σημειωθεί ότι σε μια κρύπτη της ερειπωμένης εκκλησίας του Αγίου Σωτήρος βρέθηκε το «Χρονικό του Γαλαξειδίου» από τον Κωνσταντίνο Σάθα το 1864, το οποίο είχε γραφτεί από τον ιερομόναχο Ευθύμιο το 1703.

• Το παλιό Σχολείο

Βρίσκεται στη θέση Κούκουνας και είναι ένα από τα παλαιότερα σχολεία. Κατασκευάστηκε επί Ιωάννη Καποδίστρια με δαπάνες της κοινότητας, η οποία προσέφερε 4.389 γρόσια, και της κυβέρνησης. Μέχρι το 1932 λειτούργησε ως δημοτικό σχολείο και στη συνέχεια εγκαταλείφθηκε με αποτέλεσμα να πουληθεί από τη σχολική εφορία. Με υπουργική απόφαση έχει κηρυχθεί διατηρητέο.

• Ναυτικό και Εθνολογικό Μουσείο

Το Ναυτικό και Εθνολογικό Μουσείο στεγάζεται σε ένα κτίριο που κατασκευάστηκε επί δημαρχία Χαρδαβέλλα το 1870. Από το 1932 στεγάζει τη ναυτική πινακοθήκη. Το Ναυτικό και Εθνολογικό Μουσείο φιλοξενεί, εκτός από τη ναυτική πινακοθήκη, αρχαιολογικά ευρήματα της περιοχής. Η αρχαιολογική αυτή συλλογή δημιουργήθηκε το 1932 αλλά πολλά κομμάτια χάθηκαν την περίοδο της κατοχής. Σήμερα η συλλογή περιέχει περι τα 300 εκθέματα. Σπουδαίο ρόλο στη δημιουργία αυτής διαδραμάτισαν ο Νικόλαος Μάμας, ο οποίος στήριξε οικονομικά τις ανασκαφές του μουσείου, ο Ιωάννης Θρεψιάδης, ο οποίος πραγματοποίησε πολλές ανασκαφές, ο Πέτρος Θέμελης, έφορος αρχαιοτήτων Δελφών κ.α.

Η ναυτική πινακοθήκη δημιουργήθηκε από τον δήμαρχο Ευθύμιο Βλάμη και συγκέντρωσε πίνακες ιστιοφόρων, ημερολόγια ναυτικών, ναυτικά όργανα κ.λπ. Η συλλογή εμπλουτίστηκε αρκετά επί προεδρίας της Ζωής Τσιγγούνη ενώ σημαντικός ήταν και ο ρόλος του επιμελητή της συλλογής πλοιάρχου Αθανασίου Μπομπογιάννη. Σήμερα φιλοξενούνται νηολόγια ναυτικών, ναυτικά όργανα, πίνακες ιστιοφόρων, πολλοί από τους οποίους είναι σχεδιασμένοι στην Ιταλία, πίνακες του ζωγράφου Πέτρου Πετραντζά, καθώς και το Χρονικό του Γαλαξειδίου. Η συλλογή συντηρείται από το Ίδρυμα Σταύρος Σ. Νιάρχος.

• Το παρθεναγωγείο

Το παρθεναγωγείο κατασκευάστηκε το 1880 επι δημαρχίας Νικολάου Λουκέρη. Χρησιμοποιήθηκε ως σχολείο θηλέων μέχρι το 1929 και από τότε χρησιμοποιείτο ως θέατρο. Για πολλά χρόνα εγκαταλείφθηκε και μάλιστα προκειμένου να μην καταρρεύση η σχολική εφορία το δημοπράτησε (1949). Το ζεύγος Ευθυμία και Παναγιώτης Κουλομπούρου το αγόρασε και με τη σειρά του το δώρισε στην κοινότητα Γαλαξειδίου. Από το 1992 το υπουργείο πολιτισμού το έχει ανακηρύξει διατηρητέο μνημείο λόγω της αρχιτεκτονικής και της ιστορικής σημασίας του.

• Τα αρχοντικά του Γαλαξειδιού

Το μεγαλύτερο μέρος της πόλης αποτελείται από πλιθόχτιστα αρχοντικά τα οποία υπενθυμίζουν το θαυμαστό παρελθόν της πόλης. Η αρχιτεκτονική έκφραση επηρεάστηκε από το ναυτικό επάγγελμα των κατοίκων που σαν κοσμογυρισμένοι φέρνανε οικοδομικά υλικά και τεχνίτες από το εξωτερικό. Τα πρώτα αρχοντικά χτίστηκαν το 1850 ενώ η ευρωπαϊκή επίδραση είναι δανερή. Πολλά σπίτια μάλιστα έχουν νταβάνια σχεδιασμένα από Ιταλούς ζωγράφους. Μερικά από τα αρχοντικά που ξεχωρίζουν για την τεχνοτροπία τους είναι το Μπουρζέϊκο του Κατσούλη, το Δεδουσαίϊκο του καραβοκύρη Δεδούση, το Μοσχολαίϊκο, το Νινέϊκο του Π. Τσούνα κ.α.

ΑΡΘΡΟ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑΣ

Γαλαξίδι: Η θαλασσινή πολιτεία

Με πλούσια ναυτική ιστορία και τολμηρούς καπεταναίους που μετέφεραν εμπορεύματα σε όλη τη Μεσόγειο, ο τόπος στην ακμή του γνώρισε μεγάλη ευμάρεια. Σήμερα η όμορφη κωμόπολη του νομού Φωκίδος γεμίζει ζωή τα Σαββατοκύριακα από κόσμο που έρχεται να θαυμάσει τα ιστορικά καπετανόσπιτα και να περπατήσει στα καντούνια της.

Το Γαλαξίδι είναι ένας τόπος ζεστός, ακόμη και τον χειμώνα κάθεσαι άνετα έξω, μόλις ξεπροβάλει για λίγο ο ήλιος. Οι επιλογές για περπάτημα και εξερεύνηση είναι πολλές. Ενας ρομαντικός περίπατος είναι έως την απέναντι χερσόνησο με το πευκοδάσος να φτάνει στη θάλασσα, «το μνημείο της γυναίκας του ναυτικού» και πιο πέρα μέχρι τα ακρωτήρια Πούντα και Τρίπορη. Μπορείτε, επίσης, να ανεβείτε στον λόφο Ξηροτύρι, βόρεια του Γαλαξιδίου, στην πλαγιά του οποίου βρίσκεται η σπηλιά Αγκώνα με σταλακτίτες, σκαλιστά σκαλοπάτια και ένα αρχαίο πιθάρι σφηνωμένο στον πυθμένα της. 

Βόλτα με θέα στις «Ελβετικές λίμνες»

Αλλά η πραγματική ομορφιά του Γαλαξιδίου είναι τα καντούνια του παραδοσιακού οικισμού –έχει χαρακτηριστεί ιστορικός διατηρητέος οικισμός από το 1967–, με τα καπετανόσπιτα να διηγούνται εύγλωττα την ιστορία του τόπου ως παλιού εμπορικού λιμανιού της χώρας κατά τον 18ο και τον 19ο αιώνα. Τότε που σημείωνε αξιόλογη συμμετοχή στον αγώνα των Ελλήνων κατά των Τούρκων, με ναυπήγηση πλοίων στους ταρσανάδες του. Ξεκινήστε τη βόλτα από το πρώτο φυσικό λιμάνι (τη συνοικία της Αγοράς) με το παλιό καφενείο του Καμβύση για καφέ και θέα στη θάλασσα κι ύστερα στον Χηρόλακα, το δεύτερο φυσικό λιμάνι με τα καπετανόσπιτα πάνω στο νερό και ανάμεσά τους ο Κάβος, η συνοικία πάνω απ’ τον Ναυτικό Ομιλο. Εκεί ακριβώς, στο ύψωμα ανάμεσα στους δύο κόλπους, βρίσκεται κρυμμένη η πλατεία Ευθύμη Βλάμη –με την προτομή του σπουδαίου γιατρού–, ίσως το καλύτερο μέρος για να ρεμβάσει κανείς στο πέλαγος. Από κάτω βρίσκεται τμήμα των αρχαίων τειχών της πόλης και πιο πέρα ο μόλος με το υπόστεγο. Εδώ τα χειμωνιάτικα βράδια καταφθάνει η τράτα από όπου οι Γαλαξιδιώτες προμηθεύονται την ψαριά της ημέρας.

 Η Πλατεία Ηρώων συγκεντρώνει την πρωινή κίνηση. Ονομαζόταν Μανουσάκια, αλλά μετονομάστηκε από το μνημείο Ηρώων που έχει τοποθετηθεί στο κέντρο της. Τριγυρνώντας στα καντούνια, θα ανακαλύψετε ακρόπρωρα που μοιάζουν να κρέμονται από τα μπαλκόνια, σκαλιά λαξευμένα πάνω στα βράχια και θα θαυμάσετε το υπέροχο ξυλόγλυπτο μπαρόκ τέμπλο (1850), έργο του Ηπειρώτη μαστρο-Νικόλα, στον ναό του Αγίου Νικολάου (1902) που είναι ορατός από στεριά και από θάλασσα. Επίσης στην αρκετά παλιότερη εκκλησία της Αγίας Παρασκευής αξίζει να δείτε τον ζωδιακό κύκλο-ηλιοτρόπιο που είναι σκαλισμένος στο δάπεδο. Πρόκειται για ηλιακό ημερολόγιο. Κάθε μεσημέρι στις 12, μια αχτίδα φωτός εισέρχεται στον ναό από ένα άνοιγμα στην οροφή και πέφτει στην αντίστοιχη ημερολογιακή κουκκίδα του ηλιοτροπίου. Ψηλά στην εξωτερική πλευρά της κύριας εισόδου υπάρχει το ηλιακό ρολόι.
Προσωπικά τρελαίνομαι για ποδηλατάδες στο χειμωνιάτικο τοπίο της ναυτικής πολιτείας, γιατί, όπως λέει και ο Γαλαξιδιώτης γιατρός Θεόφιλος Ρόζενμπεργκ, «ο συνδυασμός του μπλε της θάλασσας με τα χιονισμένα βουνά είναι κάτι το μοναδικό στο Γαλαξίδι, θυμίζει ελβετικές λίμνες».Το «Λιοτρίβι» έχει την ιδανική βεράντα για ένα ουζάκι με θέα τον Παρνασσό. Στο εσωτερικό του θα δείτε τα έργα του ιδιοκτήτη, ζωγράφου Γιώργου Μηνά.

Τα καπετανόσπιτα

Ενας από τους ωραιότερους τρόπους να γνωρίσει κανείς έναν τόπο είναι να επισκεφτεί ένα παλιό σπίτι και να ακούσει την ιστορία του από τους ιδιοκτήτες του. Το Ανδρικαίικο (1848) υψώνεται στον κόλπο του Χηρόλακα κοντά στη θάλασσα. Καθόμαστε στην καταπράσινη περίκλειστη αυλή με τον Αλέξη Ρόζενμπεργκ, ο οποίος μαζί με τον αδελφό του Θεόφιλο είναι η πέμπτη γενιά απογόνων του πλοιάρχου Ηλία Ανδρίκου. «Στο σπίτι έζησαν η οικογένεια και τα παιδιά του Ηλία Ανδρίκου. Ο εγγονός του, επίσης Ηλίας Ανδρίκος, ήταν ο παππούς της μητέρας μας, Αστέρως Ανδρίκου», διηγείται ο Αλέξης Ρόζενμπεργκ. Η μητέρα μου γεννήθηκε στον Πειραιά στις αρχές του 20ού αιώνα, ακολουθώντας τη μοίρα των περισσότερων οικογενειών του Γαλαξιδίου που μετακόμιζαν στον Πειραιά, γιατί εκεί είχαν συγκεντρωθεί όλες οι ναυτιλιακές εταιρείες». Είναι η εποχή που σιγά-σιγά τα ατμόπλοια αντικαθιστούν τα ιστιοφόρα πλοία. «Η οικογένειά της ερχόταν πάντα στο Γαλαξίδι για παραθερισμό –εκτός φυσικά από την περίοδο του πολέμου του ’40– και συνήθιζαν να μένουν στους Καμμένους, το σόι της γιαγιάς από την πλευρά της μητέρας της, τουλάχιστον μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1980, οπότε η μητέρα μου μπόρεσε να πραγματοποιήσει το όνειρό της: να αποκαταστήσει πλήρως το πατρογονικό σπίτι της, με τη βοήθεια του εξαιρετικού Γαλαξιδιώτη μάστορα Γιώργου Παφίλη, ο οποίος γνώριζε όλες τις τοπικές ιδιομορφίες».

Κοιτάζοντάς το σήμερα, δεν μπορείς παρά να το θαυμάσεις. Ενας κυβικός όγκος με ορατή λιθοδομή χωρίς επίχρισμα, που εντυπωσιάζει με την απλότητά του. Οι τοίχοι είναι αδιαπέραστοι και, όπως όλα τα οχυρωματικού τύπου σπίτια, σε μεγάλο ύψος από τη γη δεν είχαν παράθυρα. Ανεβαίνω τα λίγα σκαλοπάτια που οδηγούν στην είσοδο του σπιτιού με τη βαριά ξύλινη πόρτα. Πίσω της υπάρχει ακόμα η σιδερένια αμπάρα. Στο χολ δεσπόζει η στενή και απότομη σκάλα που οδηγεί στον πρώτο όροφο. Εδώ βρίσκεται η κουζίνα με τη νάπα (το μαγειρείο), τα υπνοδωμάτια και το «χειμωνιάτικο» με το τζάκι, όπου παλιά συγκεντρωνόταν η οικογένεια. Μια επίσης στενή και απότομη σκάλα οδηγεί στον δεύτερο όροφο με την καταπακτή, όπου βρίσκεται το «αβέρτο». Η λέξη προέρχεται από το ιταλικό «aperto», δηλαδή ανοιχτό, και δηλώνει ότι πρόκειται για έναν ενιαίο χώρο. Παλιά, ο συγκεκριμένος όροφος χρησίμευε για να απλώνουν και να ράβουν τα πανιά των ιστιοφόρων τους οι καπετάνιοι, όπως με πληροφορεί ο Αλέξης Ρόζενμπεργκ. Παραδίπλα βρίσκεται το Σιδηροπουλαίικο, ένα ακόμα πανέμορφο νεοκλασικό σπίτι. Στην ίδια κατηγορία, όμως, με το Ανδρικαίικο (προ του 1850) είναι και το καπεταναίικο Αγγελή, όπου στεγάζεται το Λαογραφικό Μουσείο. Ένα ακόμα αξιόλογο δείγμα είναι το νεοκλασικό του παλιού δημάρχου Δεδούση Ε. Χαρδαβέλλα, το οποίο χτίστηκε στα τέλη του 19ου αιώνα, με τα υπέροχα ζωγραφισμένα ταβάνια που πιθανόν φιλοτέχνησαν Ιταλοί ζωγράφοι, επίπλωση εποχής και φωτογραφίες πολιτικών του 20ού αιώνα με αφιερώσεις.
 

Θάλαττα, θάλαττα

Επισκεφτείτε το Ναυτικό και Ιστορικό Μουσείο, το οποίο στεγάζεται σε ένα κτίριο που χτίστηκε το 1868-1870 και χρησιμοποιήθηκε αρχικά ως Δημαρχείο, για να θαυμάσετε τη συλλογή γαλαξιδιώτικων ιστιοφόρων που άφησαν εποχή στην ελληνική ιστορία και τέχνη. Πέρα από τους πίνακες, τα μοντέλα καραβιών, τα ακρόπρωρα και τα εργαλεία ναυπηγικής και ναυσιπλοΐας, υπάρχει και το περίφημο «Χρονικό του Γαλαξιδίου» που εξιστορεί την ιστορία της πόλης για οχτώ αιώνες. Γράφτηκε το 1703 από τον ιερομόναχο Ευθύμιο και βρέθηκε στη Μονή της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα. Η ανάβαση στον λόφο της Αγίας Τριάδας μέχρι τη μονή (1250) γίνεται μέσα σε ένα καταπράσινο τοπίο από ελιές και θαμνοειδή, και είναι πραγματικά πολύ όμορφη.
Μια απίθανη εμπειρία που είχα ήταν όταν με κάλεσαν να φωτογραφίσω ένα σκάφος τύπου Liberty που μόλις είχε ναυπηγηθεί στην Κοιλάδα Ερμιόνης από τον σπουδαίο καραβομαραγκό Γιάννη Λέκκα. Ένα ηλιόλουστο πρωινό ανοίξαμε πανιά από το λιμάνι της Κίρρας για το Γαλαξίδι, διαπλέοντας τον κόλπο της Ιτέας με το μοναδικό σκαρί. Οι ακτίνες του ήλιου φαινόταν να ψάχνουν τον βυθό του Κρισσαίου κόλπου με την εκπληκτική διαύγεια. Η πραγματική ομορφιά όμως ήταν το τοπίο ολόγυρα, με τους απαλόγραμμους λόφους, τους υπέροχους όρμους και τις παραλίες από κόκκινα βότσαλα. Το ηλιοβασίλεμα ήταν απλώς συγκλονιστικό, όταν ξαφνικά μια πανδαισία από όλες τις αποχρώσεις του κόκκινου έβαψαν θάλασσα, βουνά και ουρανό.